Geçen hafta yazılı ve görsel basının gündeminde Başbakan Tayyip Erdoğan’ın bir baharatçıdan satın aldığı kurutulmuş “altın çilek” meyvesi vardı. Son 2 yılda Güney Amerika’dan kurutulmuş halde ithal edilen 60 ton ürün için 3 milyon lira ödenmiş. Şimdi yok satıyor. Tahminimce tekrar 100-200 ton sipariş verilmiştir. Acaba bu ürün gerçekten etkili mi?
Yoksa milyonlarca liralık dövizimiz boşa mı gidecek!
Bitkinin Türkçe isimleri İngilizce’den çeviri; ayrıca inka kirazı, yer kirazı vd. isimler ile anılıyor. Ülkemizde iklimi uygun yerlerinde yetiştirme çalışmaları yapılıyor ve fideleri pazarlanıyor. Bitkinin Latince bilimsel adı Physalis, patates, patlıcan, domates gibi Amerika kaynaklı bitkiler ile aynı aileden: Solanaceae. Ama aynı ailede tütün, ağuotu, güzelavratotu gibi zehirli bitkiler de var. Bitkinin bir kaç türünden yerel halk arasında yararlanılıyor; Physalis peruvianum, P.minima, P.angustifolia.. Güney Amerika halkları arasında bitkinin bağırsak yumuşatıcı, idrar artırıcı, ödem giderici, ağrı kesici, karaciğeri onarıcı olarak ve dalak büyümesinde kullanıldığı bildiriliyor. Peki bilimsel olarak etkinliği ne derecede doğru?
Bilimsel tarama motorlarında Latince adı anahtar kelime olarak girildiğinde 249 çalışma görülüyor. İlk bakışta, altın çileğin etkili olduğunu düşünüyorsunuz. Ancak ayrıntılı incelenmeye başlandığında bunların çok az bir kısmının altın çilek meyveleri ile ilgili olduğunu anlıyorsunuz. Çoğunluğu bitkinin topraküstü, yaprakları ve kökleri üzerinde. Dolayısıyla, bitkinin meyvelerini tüketerek sağlayabileceğiniz yararları sınırlı. Çünkü bitkilerin farklı kısımları farklı bileşenler ve farklı etkilere sahiptir.
Etkinliği hakkında fikir verebilecek bir çalışma, 2009 tarihinde yayımlanmış. Çeşitli Peru meyvelerinin şeker hastalığı ve yüksek tansiyon üzerindeki olası etkilerinin deneysel (in vitro) olarak incelendiği bu çalışmada altın çilek (Aguaymano-Physalis peruvianum) meyvelerinin etkisi, diğer Peru meyvelerine göre oldukça zayıf çıkmış. Gerek antioksidan etkisi ve gerekse antioksidan etkiye önemli katkısı olduğunu bildiğimiz fenolik bileşenlerin oranları incelenen diğer meyvelere göre en düşük seviyede. Şeker hastalığında ve yüksek tansiyon üzerindeki etkinliğini değerlendirmek üzere bağırsaklarda nişastalı ve şekerli gıdaların emilimini sağlayan enzimler (alfa-amilaz ve alfa glukozidaz enzimleri) ve damar daraltıcı etkiye sahip enzim (anjiotensin-I dönüştürücü enzim) üzerindeki baskılayıcı etkisi incelendiğinde diğer incelenen meyvelere oranla yine düşük bulunmuş. Halbuki bu meyvenin pazarlanmasında yüksek antioksidan etkisi bulunduğu, şeker hastaları ve yüksek tansiyon hastalarında yararlı olduğu sloganı ön plana çıkarılıyor.
Aklıma onbeş yıl önce Başbakan Tansu Çiller’in kilosunu korumak amacıyla kullandığı kuşburnu meyveleri geliyor. O zamanda müthiş bir satış patlaması sağlanmıştı. Şimdilerde kuşburnu satışı o kadar yüksek olmasa da, kuşburnu yerli malı bir ürün, yani herhangi bir döviz kaybı söz konusu değil. Kaldı ki, kuşburnu meyvelerinin sağlık için yararlarını ortaya koyan çok sayıda bilimsel yayın bulunuyor. Yapılan bilimsel çalışmalarda kuşburnu meyvelerinin C vitamini bakımından en zengin kaynaklardan biri olduğu tespit edilmiş. Gerek C vitamini, karotenoitler ve gerekse taşıdığı polifenolik bileşikler nedeniyle kuşburnu meyveleri kuvvetli antioksidan etki göstermektedir. Alıç, üvez gibi meyvelerin antioksidan etkisi ile karşılaştırıldığında kuşburnunun dikkati çeken şekilde belirgin antioksidan etkisi tespit edilmiştir. Bizim deney hayvanları üzerinde yaptığımız çalışmalarda kuşburnunun kuvvetli ödem giderici, ağrı kesici, şeker düşürücü, ülseri iyileştirici etkileri belirlenmiştir.
Sonuç olarak, yerli ürünümüz kuşburnu meyvelerinin şişirilen altın çilek meyvelerine göre sağlığımız için çok daha etkili olduğu bilimsel olarak da yapılan çalışmalar ile ortaya konulmuştur. Ama, her nedense, kendi değerlerimize sahip çıkmak yerine hep yabancı ürünleri daha değerliymiş gibi düşünüyoruz. Bu nedenle, devlet büyüklerimiz ve sanatçılarımızın halkımız için örnek teşkil edecek bu gibi davranışlara dikkat etmesi gerekir.
