İki hafta önce gazetelerde büyük başlıklarla yer alan bir haber bilmem dikkatinizi çekti mi? “Antidepresan ilaçlar etkisiz”. Bir efsanenin çöküşü olarak nitelendirilen bu sonuç, İngiliz, Amerikan ve Kanadalı bilim adamları tarafından Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) kayıtlarında mevcut antidepresyon ilaçlarının etkinliği üzerinde yürütülmüş 47 klinik çalışmadan bilimsel kriterlere uygun (randomize ve plasebo kontrollü) 42’sinin sonuçlarının yeniden değerlendirilmesi (meta analiz) neticesinde ortaya çıkmış. Tabii antidepresan ilaç üreticileri paniklemiş. Halbuki kısa bir süre önce bir bilimsel dergide yayınlanan bir makalede yanlış bir değerlendirme ile antidepresan etkili doğal ilaç “kantaron-St.John’s wort” için de “klinik olarak etkisiz” olduğu sonucuna varılmıştı. Peki yanlış olan ne? Doğal ya da sentetik bu ilaçların deneysel olarak etkili olduğu ortaya konulduğuna göre, klinik olarak etkisiz bulunmasında kullanılan değerlendirme yöntemlerinin yetersizliği söz konusu olamaz mı? Bu konu üzerinde özellikle durmamın nedeni, doğal ilaçlar ile ilgili olarak bilimsel dergilerde sık sık ortaya atılan yalan yanlış “etkisiz” yakıştırmaları. Deneysel olarak etkili bulunmuş bir bitkisel ilaç klinik olarak etkili bulunamıyorsa sorgulanması gereken öncelikle yöntem ve ardından da uygulama ayrıntıları. Yani yeterli kalitede ürün, yeterli miktarda ve yeterli süre uygulanmış mı? Uygulanan hasta profili uygun mu? Yoksa her ilaca etkisiz etiketi yapıştırmak kolay. İstatiksel değerlendirme sonuçlarını birer somut matematiksel sonuç olarak göz önüne alınır,”akıl ve mantık” penceresinden değerlendilmezse elde edilecek sonuç bu şekilde “saçmalık” olur.
Bilmem hatırlar mısınız? Daha önce yüzeysel-bilimsel yaklaşımı ortaya koyan bir fıkra yazmıştım. Uzun zaman olduğu için tekrar hatırlayalım: Pirelerin algılama yetenekleri üzerinde deneyler yapan bilim adamı, pireyi her masaya vurduğunda sıçrayacak şekilde eğitir. Daha sonra sırasıyla bacaklarını koparmaya başlar, bir bacak...sıçrar, iki bacak... sıçrar ve üçüncü bacağı da koparılan pire masaya vurulduğu halde artık sıçrayamaz. Bilim adamı defterine not düşer “Üç bacağı koparılan pireler sağır oluyor”. Bence bu nükte ile bu olay ile bire bir uyumlu. Ne dersiniz?
