“Cranberry” bilimsel Latince adı ile Vaccinium macrocarpon daha önce de bahsettiğim bir bitki. Bitkinin meyveleri Amerika Birleşik Devletlerinde antioksidan olarak ve bilhassa idrar yolu enfeksiyonları ve adet dönemlerinde çok tüketilmekte. Ülkemizde bu bitki yetişmiyor, dolayısıyla gerçek bir Türkçe adı bulunmuyor, ama bilimsel olmayan kaynaklara bakıldığında benzer türlerin isimleri ile karıştırılarak “yaban mersini” gibi yanlış adlar ile biliniyor. İthal edilen kurutulmuş meyveleri market raflarında “Amerikan üzümü” adı altında satılıyor.  Ben “kranberi” olarak isimlendirmeyi tercih ediyorum.

İdrarda bakteri oranının belirli sınırların üzerinde olması idrar yolu enfeksiyonu olarak kabul edilir (genellikle mililitresinde 100.000 hücre). Kadınlarda idrar yolunun erkeklere oranla daha kısa olması nedeniyle bakteriler daha kolaylıkla mesaneye girebiliyor. Dolayısıyla idrar yolu enfeksiyonları genellikle kadınlarda erkeklere göre 50 misli daha sıklıkla görülmektedir. Tedavi amacıyla antibiyotiklerin kullanılması ise özellikle dirençli bakterilerin gelişmesine neden olmaktadır. İşte kranberi suyu veya formülasyonları (kapsül, tablet vd.) bu bakımdan koruyucu ve tedavilerde sıklıkla önerilmektedir. Ne şekilde bir koruma sağladığı henüz açık bir şekilde bilinmemekle birlikte, en akla yakın öneri, içerisindeki bileşenlerin (fruktoz ve proantosiyanidinler) mesaneyi çevreleyen epitel hücrelerin yüzeyine  bakterilerin yapışmasını önlediği şeklinde.

2008 tarihli bir değerlendirme  (meta analiz) çalışmasında, şimdiye kadar yapılmış klinik çalışmaların sonuçları iki ayrı kişi tarafından bağımsız olarak incelenmiş. Bilimsel kriterlere uygun 10 çalışmada 1049 kişiye ait sonuçlar göz önüne alınmış. Bu çalışmalardan yedisinde kranberi suyu verilen hastalar ile su ya da meyve suyu verilen hastalarda gözlenen sonuçlar, diğer üçünde ise kranberi tableti/kapsülü ile etkisiz ilaç verilenler karşılaştırılmış. Çalışmalar 1 ay ile 12 ay süre ile uygulanmış. Sonuçta 12 ay süre ile kranberi suyu (günde üç defa bir büyük bardak) veya kranberi kapsülü (günde iki defa) uygulanması ile üriner sistem enfeksiyonlarında belirgin bir düzelme sağlandığı sonucuna varılmış. Ancak bazı sınırlamalara dikkat çekilmiş. Kranberi meyve suyunun kadınlarda daha etkili olduğu, yaşlılarda etkinliğin belirgin bir şekilde azaldığı görülmüş. Yan etki olarak en önemli dezavantajın meyve suyunun tadının pek iyi olmaması. Bu nedenle klinik çalışmalarda deney programından çıkanların oranı bir hayli yüksek. Dolayısıyla tablet ya da kapsül şeklinde tüketilmesi daha akılcı.

Burada bir hususa dikkat çekmek isterim. Piyasada satılan bazı kranberi kapsüllerinin içeriğinin nemli olduğunu gözledim. Bu son derece önemli; nemlenmesi demek ilacın içeriğinin “bozunması” ya da “bozunmaya başlaması” demektir. Kullanmadan önce bunu kontrol etmekte yarar var.

İdrar yolu enfeksiyonlarında sürekli olarak antibiyotik kullanmanın son derece sakıncalı olduğunu biliyoruz. Gerek kullanan hasta bakımından ve gerekse antibiyotiklere dirençli mikroorganizma gelişmesine yol açması bakımından hafif vakalarda bile antibiyotiklerden medet ummak doğru bir yaklaşım değil. Bu bakımdan kranberi formülasyonlarının öncelikle tercih edilmesinin ve ağır seyreden vakalarda ise son çare olarak antibiyotik kullanılmasının akılcı bir uygulama olacağı görüşündeyim.