Sanırım çoğumuz narenciye meyvelerini sadece soğuk algınlığına karşı korunmak için C vitamini kaynağı olarak biliyoruz. Geçen hafta limon suyu ve şerbetinin migren krizlerinde kontrolünde yararlı olabileceğini ortaya koyan bazı bilimsel araştırma sonuçlarından bahsetmiştik. Aslında limon suyu ve diğer narenciyelerin sağlığımız açısından yararlarını ortaya koyan bilimsel araştırmaların sayısı saymakla bitmez.
Limon ve diğer narenciye meyveleri içerisinde yüksek oranda bulunan sitrik asit bulunmaktadır. Sitrat idrardaki kalsiyum ile kompleks oluşturarak, kalsiyumunun çözünürlüğü artırmakta ve dolayısıyla idrarda serbest kalsiyum miktarını azaltmaktadır. Bu suretle kalsiyum okzalat ve kalsiyum fosfat birikimini ve bu kristalize yapıların böbrek epitel hücrelerine yapışmasını engelleyerek böbrek ve idrar yollarında taş/kum oluşumunu önlemektedir. Bu bakımdan idrar tahlilinde sitrat miktarının (yani idrar ile atılan sitrat) düşük olması böbrek ve idrar yollarında taş oluşumunda risk faktörlerinden biri olarak bilinmektedir. Bu patolojinin tıp terimleri arasındaki karşılığı “Hipositratüri”. Böbrek ya da idrar yolu taş/kum şikâyeti vakalarının yüzde 20 ile 60’ının bu nedene bağlı olduğu bildiriliyor. Nedeni genel olarak tam olarak bilinmiyor, ancak düşük potasyum (hipokalemi), yüksek hayvansal protein ve düşük alkali içerikli beslenme şekli, açlık, az meyve/sebze tüketimi, bağırsak işlev bozuklukları ya da renal tübuler asidoz (idrarın yeterince asidik olamaması) gibi etkenler sonucu ortaya çıktığı görülüyor. Bireyin kullandığı bazı ilaçlar, kalıtımsal risklerin de katkısı olabiliyor.
Ülkemizde yapılan bir çalışmada (Aras ve ark., 2008) 30 hipositratüri hastasında potasyum sitrat uygulanması yerine limon suyu uygulamasının etkilerini incelemiş. Hastalar üç gruba ayrılarak üç ay süresince bir gruba günde bir çay bardağı (bizim ince belli bardaklar) limon suyu, diğer bir gruba eşit miktar potasyum sitrat çözeltisi verilmiş. Üçüncü gruba ise sadece özel beslenme programı uygulanmış, herhangi bir sitrat içeceği verilmemiş. Araştırmanın başlangıcı ve sonunda (3 ay sonra) kan ve idrar (24 saatlik) testleri yapılmış.
Araştırmanın başlangıcında her üç gruptaki idrar sitrat seviyeleri arasında belirgin bir farklılık bulunmadığı, ancak 3 aylık uygulama sonucunda idrar sitrat seviyesinin belirgin bir şekilde yükseldiği gözlemlenmiş. Limon suyu verilen grupta idrar sitrat seviyesinde ikibuçuk (2,5) misli artış sağlanırken, potasyum sitrat uygulanan grupta üçbuçuk (3,5) misli artış gözlemlenmiş. Buna karşılık özel beslenme programı uygulanan hastalarda sitrat artışı sadece 0,8 misli gibi düşük oranda kalmış. Nitekim idrarda kalsiyum seviyesi sadece limon suyu ve potasyum sitrat uygulanan hastalarda düşük çıkmış. Diğer taraftan her üç grupta da başlangıç değerlerine oranla idrarda ürik asit miktarında belirgin bir düşme sağlanırken, okzalat seviyesinde bir değişim gözlemlenmemiş.
Sonuç olarak börek ya da idrar yolu kum/taş şikâyeti olan ya da vücudu bu tip sorunlara yatkın olanların günlük diyetlerinde limon suyu ya da diğer narenciye meyvelerinin sularına yer vermeleri kum/taş oluşumunun önlenmesi bakımından akılcı bir yaklaşım olacaktır. Ancak limondaki serbest sitrik asit oranı greyfurt ve portakaldan daha yüksektir; greyfurt ve portakal suyunda daha ziyade potasyum sitrat tuzu halindedir. Yani limon suyu tercih edilmeli. Bir hususu belirtmeliyim, limonata şeklinde hazırlandığında beklenen etkiyi gösterip göstermeyeceği konusu tartışmalı; bazı çalışmalarda limonata ile idrar sitrat miktarının arttığı bildirilirken, bazılarında belirgin bir artış sağlanamadığı bildiriliyor. Ayrıca özel beslenme programlarının uygulanması narenciye sularının etkinliğinin desteklenmesi bakımından yararlı olacaktır. Diyette hayvansal protein (et vb.), früktoz, tuz (sodyum) miktarı kısıtlanmalı, kalsiyum tüketimi normal seviyede olmalıdır.
Zuckerman JM.,Assimos DG, 2009: Hypocitraturia: Pathophysiology and medical management. Reviews in Urology 11, 134-145.
Aras B, Kalfazade N, Tuğcu V, Kemahli E, Ozbay B, Polat H, Taşçi AI., 2008: Can lemon juice be an alternative to potassium citrate in the treatment of urinary calcium stones in patients with hypocitraturia? A prospective randomized study. Urol Res. 36(6), 313-7.
Koff SG, et al., 2007: Comparison between lemonade nad potassium citrate and impact on urine pH and 24-hour urine parameters in patients with kidney stone formation. Urology 69, 1013-6.
