Nane çayı kadınlarda tüylenmeyi önleyebilir mi?
Geçenlerde yazılı ve sözlü basında nane çayı ile ilgili ilginç bir haber yer aldı. Türk araştırıcılar tarafından yürütülen bir çalışmanın sonucunda “nane çayı” verilen “kadınlarda tüylenmenin önlenebileceği” bildiriliyordu. Esasında bu çalışmanın hareket noktası bence daha ilginçti. Isparta’da bölge hastanelerine yapılan başvurularda günde 4 bardak nane çayı içen erkeklerde cinsel isteğin azaldığı gözlenmiş. Bu bulgudan hareket ile yapılan deneysel çalışmada, sıçanlarda Anamas dağlarında yetişen bir nane türü olan Mentha spicata yapraklarından hazırlanan çayın erkek sıçanlarda erkeklik hormonu miktarında (testosteron) belirgin bir azalmaya, kadınlık hormonlarının miktarında ise (luteinize edici ve folikül stimüle edici) artışa yol açtığı gözlenmiş.
Aynı araştırıcıların daha sonra yaptıkları çalışmada ise, ilk çalışmada elde edilen bulguların başka bir amaçla yararlı olup olamayacağına yönelik; acaba bu şekilde bir etki profili gösteren nane çayı kadınlarda tüylenmeyi (hirsutizm) önlemede yararlı olabilir mi? Yirmibir gönüllü kadına menstrüel siklusun foliküler fazında 5 gün süre ile günde 2 fincan Mentha spicata çayı verilmiş. Nane çayı, 5 g nane ile 250 ml taze kaynatılmış sıcak su içerisinde 5-10 dakika bekletilip süzülerek hazırlanmış. Klinik çalışmada yapılan kan analizinin sonuçları da sıçanlar ile elde edilen sonuçlara paralellik gösteriyor; yani serbest testesteron (erkek hormunu) oranında belirgin azalmaya karşılık, luteinize edici, folikül stimüle edici ve estradiol gibi kadın hormonlarının seviyelerinde belirgin artışa yol açmış.
Nane çayı içmek ya da içmemek!
Bu sonuçlar doğal olarak, erkeklerin ve kadınların naneye bakış açılarında büyük farklılaşmaya yol açabilecektir. Bir başka nane türü olan Kır nanesi (Mentha arvensis) ile erkek farelerde yapılmış bir çalışmada, hayvanlara verilen özütün sperm sayısında önemli bir azalmaya yol açtığı, sperm hareketliliğini belirgin derecede düşürdüğü gözlenmiş. Ancak nane özütünün kesilmesininden sonra 30 gün içerisinde farelerdeki sperm sayısı ve hareketliliği gibi ölçütlerin tamamen normale döndüğü gözlenmiş. Yani erkekler için çok güzel bir doğum kontrol ilacı, geçici süre olarak sperm sayısında azalma sağlıyabiliyor. Tekrar çocuk istediğinde ise nane çayı içmeyi kesecksin. Bu deney sonucu da Isparta’lı köylülerin şikayeti ile paralel. Bu durumda kadınların tüylenmeyi önlemek için, erkeklerin ise geçici olarak (erkekliğini kaybetmeden) doğum kontrolü için nane çayı içmesi önerilebilir.
Ancak nane diye adlandırılan bitkiler geniş bir aileye ait. Yukarıdaki çalışmada kullanıldığı belirtilen nanenin bilimsel adı “Mentha spicata” ve uçucu yağı “karvon” bakımından zengin. Tıbbi nane olarak tedavilerde önerilen nane türü ise “mentol” bakımından zengin olan Mentha piperita. Yani tıbbi nane belirgin mentol kokusu ile kolaylıkla ayrılır ve doğal olarak da doğadan toplanması mümkün değil, sadece çelik ile üretilebilir. Araştırıcılar tıbbi nanenin etkisinin Mentha spicata kadar kuvvetli olmadığını belirtiyorlar. Kır nanesi olarak belirttiğimiz nane ise (Mentha arvensis) mentol içeriği çok yüksek. Yukarıdaki çalışmalarda söz konusu etkilerin hangi bileşene bağlı olduğu tespit edilemediğinden hangi nanenin bu amaçla kullanılmasının daha yararlı olabileceğini söylemek zor görünüyor.
Bunların dışında Anadolu’da bileşenleri bakımından son derece farklılık gösteren naneler bulunmaktadır. Anadolu’da yabani nane türlerine halk arasında genellikle yarpuz, narpız adı verilir. Bu nedenle ülke genelinde bakıldığında yerel isimlerde karışıklık göze çarpar. Mesela, su nanesi veya su yarpuzu (Mentha aquatica), filiskin veya yarpuz (Mentha pulegium), hepsi nane türleri olarak biliniyor ve ama bileşimleri farklı. Bizim yemeklerimizde kullandığımız nane ise çok daha farklı; pazarlarda veya marketlerde satılan ve alıp kuruttuğumuz nane Mentha rotundifolia ve mentol taşımaz, piperiton ve benzeri maddeleri taşır. Ayrıca nane veya yarpuz olarak adlandırılan ve halk arasında yemeklerde ve salatalarda kullanılan Mentha longifolia’ var ve bileşiminde pulegon taşıyor. Tabi bileşimleri farklı olduğu için tüm nanelerin aynı etkiyi göstermesi söz konusu olamaz.
Nanenin başka yararları
Söz naneden açılmışken, Anadolu’da yaptığımız halk ilacı çalışmalarında bir nane türü olan it nanesi veya yarpuz’un (bilimsel adı Mentha longifolia) halk arasında kurt düşürücü olarak kullanıldığı kayıtlarımızda yer almaktaydı. Bu amaçla kaynatılıp içiliyor veya tazesinin yenilmesi öneriliyordu. Bu bilginin bilimsel değerlendirmesi için deney hayvanları üzerinde yaptığımız ve bir kaç ay önce yayınlanan bir bilimsel çalışmamızda gerçekten kuvvetli bir kurt düşürücü etki gözledik. Ancak bu nane türü pulegon taşıdığı için sanırım taze olarak tüketilmesi doğru olmaz. Çünkü, kokusunu veren bileşenlerden biri olan menton ve pulegonun karaciğere zararlı olduğu biliniyor. Çok yeni yayınlanan bir çalışmada ise it nanesinin pişirilmesi durumunda menton ve pulegonun miktarında önemli azalma meydan geldiği ve dolayısıyla riskin ortadan kalktığı bildiriliyor. Esasında bu nane türünün Anadolu’da ve dünyada yetiştiği yerlerde halk tarafından kokusu nedeniyle çorba ve salatalara konulduğu bilinmektedir. Taze yapraklarını ezip vücuda sürüldüğünde veya yatak civarına yerleştirildiğinde sivrisinekleri uzak tuttuğu belirtiliyor.
Uçuk şikayetlerine tıbbi nane yağı
Tıbbi Nane yağı (Mentha piperita), yoğun mentol kokusu olanı, uçuk virüsü üzerinde belirgin etkili bulunmuş. Bilhassa sık sık tekrarlayan uçuk (HSV-1 ve HSV-2) şikayetlerinde etkili olduğu, virüsün adsorpbsiyonunu engellediği bilimsel olarak ortaya konulmuş. Dolayısıyla uçuk olan yere haricen uygulanması yararlı olur.
