Bir annenin bebeğini emzirmesi vücutta bir seri hormonal etkinlik sayesinde gerçekleşmektedir. Hamilelik sürecinde meme bezlerinin önemli ölçüde gelişmesine karşılık yüksek progesteron hormonu seviyesi ile salgılama yapması engellenir (Laktogenez I). Ancak doğumu takip eden 30-40 saat içerisinde progesteron seviyesinin hızla düşmesi ile prolaktin seviyesinin artması sonucu süt salgılanması başlar (Laktogenez II). Bebeğin emmeye başlaması ile yapılan uyarı sonucu oksitosin seviyesi yükselerek sütün çıkmasını sağlar. Laktogenez olayında rol oynayan diğer hormonlar arasında insülin ve laktasyon sırasında prolaktin ve büyüme hormonuna cevap vermesi için gerekli olan tiroit hormonu da bulunmaktadır.
Ancak çeşitli psikolojik, fizyolojik ya da patolojik etkenler sonucu yeterli süt meydana gelmesi engellenebilmektedir. Bilhassa şeker hastalığı, hipotiroitizm, şişmanlık, teka lutein kisti (mol gebeliği- üzüm gebeliği) ve polikistik ovaryum sendromu yetersiz süt üretime yol açan etkenler arasında en önemlileridir. Süt miktarını artırmak üzere ilk aşamada göğüs pompalarından ve bazı besinlerden yararlanılmaktadır. İlaç seçenekleri arasında bazı kimyasal ilaçlar (metoklopramit, domperidon) yer almaktadır. Halk arasında ise süt miktarını artırmak üzere önerilen çeşitli bitkisel formülasyonlar bulunmaktadır. Ancak bu formüllerin ne derecede etkili olabilecekleri, bileşenlerinin süte geçerek gerek anne ve gerekse bebek üzerinde herhangi bir olumsuz etki yaratıp yaratmayacağı konusunda yeterli bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Bunun başlıca nedeni, emziren anne ve süt çağındaki çocuklarda deneysel çalışma yapmanın etik olarak mümkün olmamasıdır.
Çemen tohumu emziren annelerde süt miktarının artırılmasında etkili
Çemen tohumu, süt artırıcı olarak en sık yararlanılan bitkilerden biridir. Baharat olarak da kullanılan, pastırmaya koku ve lezzetini veren bileşenlerden biri olan tohumlar idrara ve miktara bağlı olarak bedene karakteristik bir koku vermektedir. Bileşiminde müsilaj, diosgenin gibi steroidal saponinler taşımaktadır. Ancak bileşenlerinin ne ölçüde süte geçtiği ve bebeği etkileyebileceği konusunda yararlanılabilecek bir bilimsel bulgu bulunmamaktadır. Bazı bilimsel yazılarda aktarılan kişisel deneyimlerde çemen tohumu kullanımı ile 3-4 saatte bir emzirmeye bile yetecek miktarda süt sağlanabildiğinden bahsedilmektedir. Veterinerlik uygulamalarında İneklerde de süt verimini artırdığı bildirilmektedir.
Çemen tohumu üzerinde yürütülen deneysel çalışmalarda diyabetik hayvanlarda kan şekerini, total kolesterol ve lipit seviyelerini düşürdüğü, iltihabı azalttığı, testosteron ve luteinize edici hormon değişimini azalttığı, tansiyonu düşürdüğü bildirilmektedir. Yine deney hayvanlarında endişe giderici ve depresyon ilacı benzeri etkisi tespit edilmiştir. Süt miktarının azalmasında psikolojik etkenlerin önemli rolü bulunduğu göz önüne alındığında, çemen tohumunun bu yatıştırıcı etkisi ile süt artırıcı etkisi arasında bir ilişki kurulabilir. Çemen tohumu ile ilgili bir klinik çalışmada menopoz döneminde kadınlarda günde 6 gram toz edilmiş tohumun verilmesi ile ter basması ve vazomotor şikayetlerde belirgin derecede azalma sağlanmıştır. Oldukça yeni bir çalışmada ise, gerek erkek ve gerek kadınlarda saç dökülmesinin engellenmesinde yararlı olabileceği, saç büyümesini uyardığı bildirilmektedir.
Tohumların kullanılması ile genel olarak herhangi bir risk söz konusu değildir. Ancak hamilelerde kullanılmasından kaçınılmalıdır. Süt artırıcı olarak kullanıldığında ishal, hafif alerjiler, bazı sindirim şikayetleri gibi tek tük bazı sorunlar bildirilmektedir. Bu şikayetler kullanılan tohum miktarının azaltılması ya da kesilmesi ile giderilebilmektedir. Önerilen tohum miktarı günde 3 defa 1200 mg’lık kapsüllerden kullanılması şeklindedir. Son olarak bir hususa dikkat çekmek istiyorum. Doğuştan diyabetik bebeklerde ve gerekse diyabetik annelerde, çemen tohumunun kan şekerini şeker ilaçları kadar etkili bir şekilde düşürmesi nedeniyle kan şekerinin fazla düşmesine yol açabileceği ve buna bağlı olarak ortaya çıkabilecek herhangi bir şok durumuna karşı dikkatli olunmalıdır.
