Geçen hafta gazetelerde Sağlık Bakanlığı tarafından Ginkgo biloba ilaçlarının geri ödeme kapsamından çıkarıldığı haberi vardı. Gerekçe “hafızayı güçlendirmediği tespit edilmiş!”. Zaten sadece Gingko bitkisi Egb761 kodlu standart ekstresini taşıyan ilaçların geri ödemesi bulunuyordu (Tebokan, Gingobil ve Tanakan) ve tüm ilaçlar arasında en yüksek ciroya sahip olanlardan biri olduğu biliniyordu.

En kapsamlı bilimsel tarama programı olan Scopus’ta anahtar kelime olarak “Ginkgo” başlığını verdiğinizde ve sadece tıbbi etkileri ile ilişkili çalışmaları listelemesini istediğinizde  uluslararası dergilerde yayınlanmış 2012 bilimsel yayın görülüyor. Merak ediyorum, acaba başka kaç ilaç üzerinde bu kadar yoğun çalışma bulunuyor? Bilim adamları etkisiz olarak nitelenen bu maddeyi neden bu kadar çok çalışıyor ki???

Şüphesiz yapılan çalışmalar arasında bazı olumsuz sonuçlara da rastlıyorsunuz. Mesela, en değerli Tıp dergilerinden biri olan JAMA (Journal of American Medical Association) da yayınlanmış bir bilimsel (randomize kontrollü) klinik çalışmayı rastgele incelemek istedim. 60 yaşın üzerinde 230 sağlıklı denekte 6 hafta boyunca günde 120 mg (40 mg x 3 defa) “Ginkoba” adlı bir ilacı vermişler. Sonuçta, deneklerde hafıza üzerinde kayda değer bir gelişme gözlenememiş. Yani “Etkisiz”. Çalışmayı bilimsel olarak incelediğimde tamamen hatalı bir tasarımı bulunduğu görülüyor. Şöyle sıralayalım:

1. İlacın kalitesi: Öncelikle deneylerde kullandıkları ilaç Amerika’da “gıda desteği” olarak piyasada, yani hiç bir kalite denetimi yapılmıyor. Halbuki tekrarlanabilir etki için Ginkgo ilacının “standart ekstresi” kullanılarak hazırlanması gerekir (Egb761 kodlu).
2. Ayrıca kullanılan günlük ilaç miktarı önerilen miktarın altında (240 mg).
3. İlacın denenme süresi ise sağlıklı bir sonuç çıkarılabilmesi için çok kısa (bir buçuk ay). İlacın etkisinde altı aydan önce bir gelişme beklememek gerekir.  
4. En önemlisi ise çalışmada demansı falan olmayan sağlıklı gönüllüler kullanılmış. Bir kere ilacın “kullanan kişileri ileri zekalı yapıyor” diye bir iddia veya beklentisi bulunmuyor. Normal kişilere verdiğinizde zekasını geliştirebilecek bir ilaç var mı, bilmiyorum? Ancak Ginkgo zayıflayan fonksiyonları destekliyerek mevcut kapasiteyi artırmaya çalışıyor.

Hani deveye sormuşlar “neren eğri? misali, çalışmanın tutar tarafı yok.

Ginkgo biloba sınavlarda başarıyı artırabilir mi?

Bu arada üzerinde durulması gereken husus, gençlere çeşitli Ginkgo ilaçlarının “hafızayı güçlendirir” diye, bilhassa sınav dönemlerinde yoğun reklamlarla satılması. Bu reklam yazılı veya görsel basın organlarında değil tabi, broşür veya kulaktan kulağa tavsiyeler ile. Bilhassa da Tarım Bakanlığından kolayca satış izni alan “sözde ilaçlar” tarafından. Hatta çok komik ama “Ginkgo çayı” bile var piyasada! Sizin günlük önerilen miktarı alabilmeniz için yaklaşık olarak günde 100 fincan falan Ginkgo çayı içmeniz gerekiyor. Bu da neresinden baksanız 10-15 litre su! Mümkün değil.

Ginkgo’nun gençlerin hafızasını güçlendirip güçlendirmeyeği konusuna gelince; yukarıda da belirttiğim üzere, “bir süper zeka yaratması” söz konusu olamaz. En basit şekilde ifade etmeye çalışırsak; ilaç başlıca etkisini beyin damarları üzerinde gösterdiğinden, belirli yaşın üzerinde kişilerde yaşlanmaya bağlı olarak beyin damarlarının daralması, kan akımında yavaşlamaya vb. nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan hafıza kaybını onarmaya çalışır. Ancak gençlerde, herhangi bir fizyolojik sorun bulunmuyorsa, damarlarda yaşa bağlı böyle bir değişiklik olmayacağından, beyinin daha da güçlenmesini sağlaması söz konusu olamaz. Ayrıca unutulmaması gereken bir husus da “Ginkgo’nun bir ilaç olduğu” ve gelişigüzel şekilde kullanılamayacağı. Söz gelişi, kan sulandırıcı etkisi bulunduğundan, kontrolsüz bir şekilde kullanılmasının önemli ve yaşamsal riski bulunmaktadır. Bilhassa uzmanların önerisi  ve kontrolü dışında kan sulandırıcı diğer ilaçlar ile birlikte alınması kanama riskini artırabilecektir.

Zaten benim anlayamadığım bir husus da, mutlaka uzman kontrolünde kullanılması gereken Ginkgo ürünlerinin Tarım Bakanlığından nasıl “gıda desteği” olarak izin alıp piyasaya çıkabildiği? Bırakın insanların gıda olarak kullanmasını, ineklerin bile Ginkgo yaprağını tadını severek yiyebileceklerini sanmıyorum. Zaten yeseler belki de zeki olurlardı!

Kanımca, Sağlık Bakanlığının bu kararını tekrar gözden geçirerek, sadece bilimsel etkinliği kanıtlanmış standart Gingo ekstresi içeren ilaçların ihtiyacı olan ileri yaştaki hastalar için tekrar geri ödeme kapsamına alınması en doğru karar olacaktır.