Bahçesinde adaçayı yetişen bir kimse, niçin ölüyor?

 “Cur moritur homo, cui Salvia crescit in horto?”. Orta Çağ’da eski İtalya’da Salernitam Tıp Okulu’nda yapılan eğitimden kalan bu Latince sözlerin Türkçesi “Bahçesinde adaçayı yetişen bir kimse, niçin ölüyor?”. Adaçayının sağlık için ne kadar yararlı olduğunu, her derde deva olduğunu açık bir şekilde ortaya koyan bir ifade. Akdeniz ülkelerinde yaygın bulunuşu nedeniyle, ülkemiz de dahil Akdeniz ülkelerinde halk arasında yaygın olarak binlerce yıldır çeşitli amaçlar ile kullanılan bir bitki; Adaçayı..

Gribe karşı koruyucu; adaçayı gargarası

Domuz gribi endişesinin neredeyse bir paranoya şekline dönüştüğü şu günlerde yararlı bitkilerden biri de adaçayı. Özellikle bitkinin içerdiği uçucu bileşenlerin ağız ve boğazda enfeksiyon ve  iltihaplarda (farenjit, jinjivit gibi) yararlı olduğu bilinmektedir. Almanya’da yapılan bir bilimsel klinik çalışmada, boğaz ağrısı (akut viral farenjit) şikayeti ile hastaneye başvuran 286 kişiye üç gün süre ile gargara olarak adaçayı spreyi uygulanmış. Hastalarda boğaz ağrısı skorunda azalma değerlendirilmeye alınmış. Yüzde 5’lik, 15’lik ve 30’luk derişimler içerisinde en ideal etkinin yüzde 15’lik derişim ile sağlandığı gözlenmiş. Çalışmada etkin bir sonuç için günde 6-9 defa gargara yapılması gerektiği vurgulanmış. Gözlenen başlıca yan etkiler ise yutakta kuruluk ve hafif yanma hissi, yani son derece güvenli. Çok yeni yayımlanan bir diğer klinik çalışmada ise, adaçayı bu defa ekinezya ile birlikte gargara şeklinde uygulandığında dezenfektan gargaradan daha etkili olduğu gösterilmiş. İsviçre’de hastanelere son 3 gün içerisinde boğaz ağrısı şikayeti ile hastaneye başvuran 155 gönüllü üzerinde yürütülen bu çalışmada, bileşiminde ekinezya ve adaçayı içeren gargaranın 5 gün süre ile günde 10 defa kullanılması ile üçüncü günden başlayarak etkili olduğu gözlenmiş. Deneyde paralel olarak bir başka grup hastada yürütülen çalışmada 2 saat ara ile ağıza sıkılan bir dezenfektan çözeltisinden (klorhekzidin/ lidokain) daha yüksek etki bulunmuş. Bu bence çok dikkat çekici bir sonuç. Çünkü kuvvetli dezenfektan özelliğini bildiğimiz ve bazı yan etkileri bulunduğunu bile bile kullanmak zorunda kaldığımız klorhekzidinden bile daha etkili.

Adaçayını bakteri ve virüsler üzerinde etkisini ortaya koyan çalışmalar bunlarla sınırlı değil. Adaçayı yaprağı özütü ve ravent kökü özütü ile hazırlanan kremin bir başka virüs tipi olan ve dudaklarda uçuk enfeksiyonu etkeni üzerinde de etkili olduğu tespit edilmiş.Etkisinin virüs üzerinde etkisi bilinen bir ilaç olan asiklovir kadar kuvvetli olduğu bildiriliyor.

Nasıl hazırlarım?

Ülkemizde bildiğim kadarı ile henüz gargara şeklinde hazırlanmış bir ürün bulunmuyor. Bu durumda bizim hazırlamamız  mümkün. Tıbbi adaçayı olduğunu bildiğimiz kalitesine güvenilir adaçayını satın alıp (poşet ise 2-3 adedini) kapaklı bir büyük fincana (150 mL) koyunuz. Taze kaynatılmış içme suyunu yaklaşık 80 dereceye gelinceye kadar bekletiniz ve  bardağın içine dökünüz. Kapağını kapatıp 5-10 dakika bekletiniz. Boğazınızın dayanabileceği bir sıcaklığa gelince, şeker ilave etmeden ağzınıza alıp gargara yapabilirsiniz. Günde 6-9 defa bu çay ile gargara yapın. Çayı her gün taze olarak hazırlamak gerekir. Bu karışım biraz yoğun olduğundan çay olarak içmenizi önermem. Bu tedavi sırasında günde bir kaç defa normal şekilde hazırlanmış adaçayı içilmesi de daha başarılı bir sonuç için yararlı olacaktır.

Ülkemizde zengin bir adaçayı çeşitliliği görülüyor; seksen kadar farklı türü doğal olarak yetişiyor. Halk arasında “adaçayı” haricinde farklı isimler ile de biliniyor; Şalba, çalba, karaot, kutnu gibi. Özellikle üçyapraklı tipi (elma adaçayı; Salvia triloba) ülkemizin değerli bir ihraç ürünü. Ancak sağlık için yararlı özellikleri öne çıkan türü olan “Tıbbi adaçayı” (Salvia officinalis) ülkemizde doğal olarak yetişmiyor. Bu nedenle, adaçayı için yabancı kaynaklarda belirtilen yararları ülkemizde bulunan diğer türlerden de aynı ölçüde beklememek gerekir. Bildiğim kadarı ile, piyasada paketlenmiş halde (süzen ambalajlı) pazarlanan adaçaylarından sadece bir kısmı “Tıbbi adaçayı” ile hazırlanmaktadır. Bu firmalar adaçayını yurtdışındaki bazı büyük firmalardan sağlıyorlar. Açıkta satılan adaçayları ise yerli adaçayı türleridir. Dolayısıyla adaçayı satın alırken bu hususu gözönünde bulundurmakta yarar var.