Yapılan incelemeler her dört kadından birinde tekrarlayan üriner sistem enfeksiyonu görüldüğünü ortaya koyuyor. Tedavi için antibiyotiklerin yaygın olarak kullanılması ile de antibiyotiğe direnç oluşumu, dolayısıyla antibiyotiğin etkisiz hale gelmesi, çevremizde sık sık görülen olaylar. Hatta benim aklımın almadığı bir durum enfeksiyon olmasın diye koruyucu olarak bile günde “bir tane antibiyotik al” şeklindeki öneriler. Son derece tehlikeli bir durum, antibiyotik tedavisinin gerektiği ciddi enfeksiyonlarda bir çok hastada kullanılacak etkili antibiyotik bulunamıyor, maalesef.
“Köstebek” filmine gittiniz mi? Oscar adaylarından biriydi ve gerçekten sürekleyici bir film. Bir sahnesinde barda Leonardo Di Caprio’ içmek için “kranberi (cranberry) suyu” ısmarlayınca, kendisi ile “kadın mısın?” diye alay eden yanındaki kişinin kafasında bardağı kırmıştı. Çünkü Amerika’da kadınlar bilhassa adet dönemlerinde “cranberry suyu” içerler. Çok kranberi (cranberry) yiyenlerde idrarın asitlendiği ve bu suretle bakteri üremesini önlediği şeklindeki ilk bilgiler 1920’li yıllara dayanır. Ancak en son çalışmalar etki şeklinin idrarı asitlendirerek değil, bakterinin (E. coli) üriner sistemdeki hücrelere (epitel) yapışmasını önleyerek burada çoğalması önlediği ve bu suretle tekrarlayan üriner enfeksiyonlar üzerinde etkili olduğunu ortaya koymuştur.
Bitki Türkiye’de yetişmediğinden Türkçe ismi yok, ancak internete girdiğinizde veya piyasada bol miktarda bulunan uzman kişiler tarafından yazılmamış bitkisel tedavi kitaplarına baktığınızda yakıştırma isimler bir yığın; yaban mersini, kızılcık, yaban üzümü, ayı üzümü, çoban üzümü, ...gibi bir sürü yalan yanlış isim. Esasında bu isimlerin bir kısmı yakın akrabaları olan bitkilere ait, ama etkilerinin aynı olması kesinlikle beklenmemeli. Bu nedenle bilimsel ismi olan Vaccinium macrocarpon veya cranberry adını kullanmak daha doğru. Ben İngilizce isminin Türkçe okunuşunu kullanacağım; yani “kranberi” (cranberry). Bu bitkiden daha önce “çikolata kisti” konusunu incelerken de bahsetmiştim. Bu konuda güvenilir bilimsel dergide yayınlanan bir bilimsel klinik araştırmanın sonuçları dikkatimi çekti.
Amerika Birleşik Devletleri’nde yürütülen açık bir pilot çalışmada, 25 ile 70 arası yaşlarda ve bir önceki yıl en az altı defa üriner sistem enfeksiyonu geçirmiş 12 kadın gönüllüye, 12 hafta süre ile günde iki defa 200 mg konsantre kranberi (cranberry) özütü (%30 fenolik bileşikleri taşıyacak şekilde standardize edilmiş) taşıyan kapsüller verilmiş. Tedavi başlamadan 24 saat önce ve deneylerin sürdüğü 4 ay süresince her ay idrar analizleri yapılmış. Denekler deneyler tamamlandıktan sonra 2 yıl süresince de izlenmiş. 4 aylık uygulama süresince hiç bir gönüllüde idrar yolu enfeksiyonu görülmemiş; 2 yılık deney sonrası izleme süresince de kranberi (cranberry) kullanmaya devam eden 8 gönüllüde tekrarlayan idrar enfeksiyonu şikayeti bildirilmemiş.
Son yıllarda “kranberi meyvalarına” büyük marketlerde de rastlıyoruz. kurutulmuş kırmızı renkli meyvaları “Amerikan üzümü” adı altında kuru yemiş olarak satılıyor. Etkili bileşenleri olarak fenolik bileşikleri (proantosiyanidinler) ve fruktoz (meyva şekeri) tespit edilmiş. Zaten proantisiyanidinler son yılların en çok yükselen eğilimi, kuvvetli antioksidan etkileri bulunduktan sonra koyu kırmızı/mor hangi meyva varsa baş tacımız oldu. Nar, kara dut, kırmızı üzüm ve de kırmızı şarap, daha niceleri.
Kranberi (cranberry) ile daha önce de yapılmış klinik çalışmalar bulunuyor; bazılarında etkili bulunmuş, bazılarında ise tatminkar bir sonuç görülmemiş. Ancak bu son çalışmadaki araştırıcıların vurguladığı husus “proantosiyanidin” miktarı etkinin görülmesinde en önemli kriter olması. Eski çalışmaların en önemli eksikliği içerisindeki proantosiyanidin miktarının kesin olarak bilinmemesi veya düşük miktarda olması. Bu nedenle, bu çalışma yüksek oranda (%30) proantosiyanidin taşıyan ve bu miktarı taşıdığı deneysel olarak ortaya konulmuş standardize edilmiş kranberi (cranberry) kapsülleri kullanılarak yapılmış.
Çoban üzümü veya çay üzümü olarak ülkemizde bilinen Latince bilimsel adı ile Vaccinium myrtillus (Bilberry) mavi-siyah renkli meyvaları var. Çok yakın bir tür olmasına rağmen bilimsel kayıtlarda kranberi gibi kullanılış amacına rastlamadım. Bu nedenle aynı etkiye sahip diyenlere pek inanmayın bence. Bir de ülkemizde yetişen gilaburu var, bilimsel adı Viburnum opulus, meyvaları kırmızı ve halk arasında böbrek taşları ve idrar yolu enfeksiyonlarında öneriliyor. Ancak kranberi ile hiç bir yakınlığı bulunmuyor. Tamamen farklı bir bitki, dolayısıyla etki şeklinin aynı olması beklenmemeli, en azından kranberi gibi etki ettiğini gösteren bilimsel bir çalışmaya henüz rastlamadım.
