Bir süredir, çeşitli gazete ve internet yazılarında ya da TV’lerde kızılcık meyvesinin idrar yolu ve böbrek enfeksiyonlarında çok etkili olduğuna dair yazılar dikkatimi çekiyor. Kızılcık meyvesinin etkileri ile ilgili bilimsel araştırmalar yaptığımız için bu şekildeki bildirimlerin ne derecede doğruyu yansıttığını merak ettim.
Acaba, kızılcık meyvelerinin koli basili gibi üriner enfeksiyonlara yol açan bakteriler üzerinde etkinliği mi bulundu diye bilimsel araştırma sonuçları ve yayınlarını inceledim. Ne yazık ki, kızılcık meyvelerinin böbrek enfeksiyonlarında etkili olabileceği yönünde pek bir bulguya rastlayamadım.
Böbrek enfeksiyonu, dikkat edilmez ve önlem alınmazsa böbreklerin tamamen iflas etmesi gibi son derece ciddi sonuçlara yol açabilecek bir sorun. Zaten ülkemizdeki diyaliz merkezlerinin sayısı da bu konuda pek fazla bilinçli olamadığımızın göstergesi olsa gerek. Bu bakımdan, mevcut bilimsel bulgular ışığında, böbrek enfeksiyonu tedavisinde kızılcık meyvelerine bel bağlanmasının riskli olacağını düşünüyorum. Bir hususa dikkat çekmek istiyorum. Uzak-doğu ülkelerinde yetişen bir başka kızılcık türü olan Cornus officinalis’ meyvelerinin diyabet hastalarında ortaya çıkan böbrek sorunlarında etkili olabileceğini gösteren deney hayvanı çalışmaları bulunmasına mukabil, ülkemizde yetişen kızılcık olan Cornus mas’ın bu şekilde etkisini gösteren bir kanıt bulunmuyor. Botanik olarak aynı aileden olması bitkilerin benzer etki göstereceği anlamına gelmez. Patates (Solanum tuberosum) ile patlıcan (Solanum melongena) da aynı aileden ama benzer bir tarafları bulunmuyor.
Sanırım bu yanlışlığın sebebi, yanlış tercüme. Bazı tercüme kitaplarda idrar yolu enfeksiyonlarında etkinliği gerek bilimsel araştırmalar ve gerekse klinik bulgular ile ortaya konulan kranberi (Vaccinium macrocarpon) meyvelerinin Türkçe adı “kızılcık” olarak verilmiş. Ve tabi bu yanlışlık konu hakkında yeterli bilgisi olmayan kişiler tarafından bu şekilde sürdürülmüş. Nitekim internette kızılcık meyvesi olarak kranberi meyvelerinin resmi konulmuştu. Hâlbuki kranberi ile kızılcık arasında hiç bir yakınlık (botanik bilimi bakımından) bulunmamaktadır. Kranberi bitkisi ülkemizde yetişmez.
Kızılcık ülkemizin yanı sıra Balkan ülkelerinde de popüler meyvelerden biri. Meyvelerin kırmızı rengi (antosiyaninler; delfinidin, siyanidin, pelargonidin glikozitleri) nedeniyle diğer kırmızı-mor renkli meyveler gibi kuvvetli antioksidan etkisi bulunduğu düşünülür. Ancak bizim yaptığımız araştırmalarda kızılcık meyvesinin antioksidan etkisinin beklendiği şekilde yüksek olmadığını gözlemledik. Diğer taraftan, yaptığımız araştırmada kızılcık meyveleri değil ama kızılcık yaprakları yüksek antioksidan etki gösterdi.
Bizde ve Balkan ülkelerindeki halk ilacı kayıtlarında ishal tedavisi ve tip-2 diyabet hastalarında kan şekerinin kontrolünde yararlı olabildiği bilgisi yer alıyor. Deney hayvanları üzerinde yürütülen bir çalışmada 4 hafta süreyle sıçanlara günde 2 gram kızılcık meyvesi verilmesi ile kan şekerinin ve trigliseritlerinin düşürüldüğü, insülin seviyesinin arttığı gözlemlenmiş. Bu bulgular yeni yayımlanan bir insan (randomize, çift körlü, plasebo kontrollü) klinik çalışması ile de doğrulanıyor. Altmış tip-2 şeker hastasına 6 hafta süre ile kızılcık meyvelerinden hazırlanan özütün günde 600 miligram (günde 2 kapsül halinde) verilmesi ile insülin seviyesinin yükseltildiği, serum trigliserit seviyesinin ise düşürüldüğü gözlemlenmiş. Ancak yapılan istatistik değerlendirmede sonuçların güvenilirliğinin biraz tartışmalı olduğu, kesin olmadığı görülüyor.
Önemle vurgulamakta yarar görüyorum, böbrek ve idrar yolu enfeksiyonlarında, özellikle bebek ve çocuklarda çok dikkatli olunmalı. Tedavi edeceğim diye kulaktan dolma yanlış bilgiler ve tedavilere yönlenmenin maliyeti maalesef ağır oluyor.
Soltani R et al., 2015: Evaluation of the Effects of Cornus mas L. Fruit Extract on Glycemic Control and Insulin Level in Type 2 Diabetic Adult Patients: A Randomized Double-Blind Placebo-Controlled Clinical Trial. eCAM ID 740954.
