Balık yağı, özellikle soğuk deniz balıkları ve planktonlarından elde edilen, n-3 tipi uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri bakımından zengin bir kaynak. İnsan sağlığı için yararlı olduğu eskiden beri bilinir. Benim yaşlarımda olanlar, bir zamanlar “Amerikan Yardımı” olarak okullara gönderilen balık yağlarının hiç de hoş olmayan lezzetini unutmamışlardır, sanırım. Şimdilerde artık balık yağı değil de “Omega-3” gibi daha çekici bir isimle biliniyor. Lezzeti düzeltilmiş sıvı ya da kapsüller halinde pazarlanıyor.
İnsan fizyolojisi üzerindeki etkisini ortaya koyan çok sayıda deneysel, klinik ve epidemiyolojik saha çalışması mevcut. Bu nedenle, artık özellikle kalp ve damar işlevlerini desteklemek üzere sıklıkla öneriliyor. Balık yağının iki temel bileşeni yirmi karbonlu ve 5 çifte bağlı eikozapentaenoik asit (EPA) ile yirmi iki karbonlu ve 6 çifte bağlı dokozahekzaenoik asit (DHA) de ayrı ayrı pazarlanıyor. Bunlardan DHA özellikle beyin ve göz retinasındaki hücrelerin zarının yapısında bulunan fosfolipitlerinin temel bileşeni.
Güvenilir kaynaklarda Omega-3 için yetişkinlerde özellikle riskli kişilerde kalp krizi riskini azaltmak üzere kan sulandırıcı, yüksek trigliserit seviyesini düşürücü olarak, bazı romatoit artrit ve ülseratif kolit şikayetlerini hafifletmek amacıyla kullanılması önerilmektedir. Ancak ticari amaçlarla Omega-3 ürünlerine çok daha farklı ve geniş kullanım iddiaları yapılmaktadır. Bu konuda Amerika Birleşik Devletlerinde bulunan GOED [(Global Organization for EPA/DHA Omega 3)] örgütünün etkinlik iddiaları dikkati çekiyor.
Omega-3, DHA/EPA ile ilgili etkinlik iddialarının hangileri bilimsel olarak kabul ediliyor?
Kısa bir süre önce Avrupa Birliğinin bir kuruluşu olan “Avrupa Gıda Güvenliği Bilirkişiler Kurulu” (EFSA) mevcut bilimsel bulguları değerlendirerek Omega-3’ün etkinliği ve güvenilirliği hakkında ileri sürülen iddialarla ilgili görüşlerini açıkladı. EFSA, GOED tarafından ileri sürülen kullanım önerilerinden dört yeni öneri hakkında olumlu rapor verirken, on bir öneri için olumsuz görüş bildirilmiştir. Günümüzde kullanımı giderek yaygınlaşan Omega-3, DHA/EPA ürünleri hakkında bu değerlendirme oldukça önemli.
EFSA’nın olumlu görüş bildirdiği kullanımlar şu şekildedir: Erişkinlerde DHA’nın kan trigliserit değerlerini düzenlediği (günde 2 gram), göz sağlığının korunmasına (250 miligram) yardımcı olduğu; EPA/DHA karışımının ise kalp işlevlerinin desteklediği (günde 250 miligram), kan basıncı ve trigliserit seviyesini düzenlediği (günde 2 gram) şeklindeki kullanım önerileri bilimsel bulgular ile de destekleniyor.
Diğer taraftan, EFSA’yeterli bilimsel bulgu bulunmaması nedeniyle bazı kullanım önerileri için olumsuz görüş bildirmiştir: DHA’nın zayıflama diyetlerinde kilo kontrolünü sağlaması, sperm hareketini artırması, DHA’ ve EPA’nın kan lipitlerini oksidatif hasardan koruması, EPA’nın ruh halini düzenleyici, yatıştırıcı, dikkati artırıcı amaçlı ve kilo kaybının ardından enerji gereksinimi karşılamak üzere kullanılması önerileri bilimsel olarak yeterince desteklenmemiştir. Ayrıca EPA+DHA’karışımının uzun kullanımda kan şeker seviyesini normale indirdiği, deriyi güneşin zararlı ışınlarından koruduğu, bağışıklık sisteminin işlevlerini desteklediği, iyi huylu kolesterol (HDL) seviyesini yükselttiği ve kötü huylu kolesterol (LDL) seviyesini düşürdüğü şeklindeki öneriler de kabul edilmemiştir.
Bebek ve Çocuklarda DHA kullanılması yararlı mı?
Diğer taraftan, Avrupa Birliği Komisyonu tarafından yine Omega-3 yağlarının (DHA ve EPA) bebek ve çocuklarda ve hamilelikte ve emzirme dönemlerinde kadınlarda GOED tarafından yayımlanan kullanım iddiaları değerlendirerek görüşlerine ait rapor 26 Mayıs 2011 tarihinde yürürlüğe sokulmuştur. Komisyonun değerlendirmesi şu şekildedir.
Bebeklerde doğumdan 12 aya kadar olan dönemde DHA uygulanması normal görüş kapasitesinin gelişmesi bakımından yararlıdır. Bu amaçla günlük 100 miligram DHA taşıyan mama verilmesi önerilmektedir.
Hamilelerde ve emzirme döneminde günlük 200 miligram DHA uygulanması cenin ve emzirilen bebeğin göz ve beyin işlevlerinin gelişimi bakımından yararlıdır.
