Günlük gazetelerden birinde uyku zorluğu çeken bir ünlü kişi için köşe yazıları ile ünlü bir hocamızın önerisi beni endişelendirdi. Uyku güçlüğü çeken kişiler için yapılan öneride melatonin’den başka yararlanılabilecek bitkisel ilaç önerilerinden biri “passion flower” yani “çarkıfelek bitkisi çiçeği”. Bu bitki güvenilir bir uyku desteği, zaten satış rakamları da dikkati çekecek kadar yüksek. Bu bitkiden (Passiflora incarnata) daha önce de bahsetmiştim, hatırlarsanız. Ülkemizde ılıman bölgelerde yetiştirilen ve muhteşem çiçekleri ile hayran olduğum çarkıfelek bitkisinin ise uykusuzluk tedavisinde bir etkisi bulunmuyor. Yani bahçenizden toplayacağınız çarkıfelek çiçeğini kullanmayı tercih ederim diye düşünüyorsanız, vazgeçin! Mutlaka Passiflora incarnata (Latince bilimsel adı) bitkisinden elde edilen formülasyon olmalı.
Söz konusu yazıda uykusuzluk için önerilen diğer bir bitki olan “baldıran otu” ise son derece tehlikeli bir bitki. Herhalde biliyorsunuz, tarih sayfalarında ünlü filozof Sokrates’i öldürmek için bu bitkinin kullanıldığı kayıtlıdır. Anadolu’da “baldıran otu” olarak esas bilinen Latince bilimsel adı Conium maculatum’ olan bitkidir. Bu bitkinin bilhassa meyveleri zehirlidir. Ancak özellikle çocuklar bitkiyi “kımı” otuna benzettiklerinden taze gövdelerini kabuğunu soyduktan sonra yemekte ve bu nedenle sık sık ağır zehirlenme vakaları görülmektedir. Yani uyumak için baldıran kullanırsanız “ebedi uykuya” dalabilirsiniz.
Anadolu’da Conium türleri ile aynı aileden olan (Maydanozgiller-Apiaceae) ve görünüş olarak benzeyen diğer bazı bitkiler de “baldıran” olarak bilinir. Latince bilimsel adı ile Laserpitium glaucum, Mersin, K.Maraş civarında baldıran adı ile bilinir ve zehirli değildir. Ancak bu bitkinin otu değil kökleri yöresel olarak yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır. Yöresel bir bilgi olduğu için diğer bölgelerde kullanılışına rastlamadım. Baldıran olarak isimlendirilen bir diğer bitki de Smyrnium türleri (Latince adı), daha sık kullanılan adı ile “yabani kereviz”, ancak uyku için bir kullanılışı kayıtlı değil.
Uyku düzeni bozuk olan kişilere benim önerebileceğim bitkiler arasında, sorunun ciddiyetine gore, kedi otu (Valeriana officinalis) kökü, çarkıfelek (Passiflora incarnata) çiçeği ve melisa/oğul out (Melissa officinalis) yaprağı en çok tercih ettiklerim. Bilhassa belirtmek istediğim nokta, bitkisel kaynaklı uyku ilaçlarında kimyasal yatıştırıcı ilaçlar gibi ani ve kuvvetli bir etki beklememek gerekir. Çoğu hastanın bir kaç gün bitkisel ilacı aldıktan sonra “etkisizmiş” diyerek bıraktığını biliyorum. Bitkisel ilaçların etkisi belirli bir program dahilinde, genellikle 15-20 gün kullandıktan sonra ortaya çıkmaya başlamaktadır. Kullanacağınız bitkisel ilacın güvenilirliği bakımından eczanelerden satın alınması, tercihan Sağlık Bakanlığı tarafından izin verilmiş tablet, kapsül veya şurup gibi formülasyonlar olması daha iyi bir sonuç alabilmek için alınacak önlemlerin başında sayılabilir. Bitkisel ilaç ile birlikte yaşam tarzınızda bazı akılcı yardımcı önlemleri de almanız yararlı olabilir: Akşamları hafif yemekler yemek, yoga gibi yardımcı teknikler, yatmadan önce ılık bir banyo, papatya çiçeği ve melisa yaprağı çayı başlıca önlemler olarak sıralanabilir.
