Sevgili Aydan Üstkanat telefonla arayıp bahsedene kadar “Teff” adını duymamıştım, doğrusu. Anlaşılan bu yılın ülkemiz gündemine giren süper besini “Teff” oluyor. İnternette pazarlama stratejilerine baktım, gerçekten müthiş! Sağlığımız için önemli olduğunu bildiğimiz mağnezyum, kalsiyum, demir, fosfor, B1 ve C vitaminleri bakımından zenginmiş. Temel  amino asitlerin tümünü taşıyormuş. Tabi bir ürünü pazarlamak için olmazsa olmaz etkinlik iddiaları “metabolizmayı ve yağ yakılmasını hızlandırak kilo vermeyi sağlıyormuş”, “kan şekerini kontrol ediyormuş” ve “kansere karşı koruyormuş”. İddialar bunlarla sınırlı değil şüphesiz, dahası da var. Hollywood ünlülerinin göz bebeğiymiş. Tabi bizimkiler durur mu? videolarda ünlülerimizin formlarını korumak için teff kullanımına ilişkin uyguladıkları önerileri var! Teff’in tüm dünyada çok yeni popülarite kazandığı göz önüne alınırsa, bu iddialarının ne derecede doğru olabileceğini bilemiyorum. Bu şekilde bir durum tespiti yaptıktan sonra, bilimsel yayınlarda teff konusunda yer alan bilgileri inceledim.

Bitkinin bilimsel adı “Eragrostis tef”, tüm tahıllar gibi buğdaygiller (Poaceae) ailesinden. Afrika’nın doğusunda yer alan ve “Afrika boynuzu” olarak adlandırılan Etiyopya, Eritre gibi sıcak iklime sahip ülkelerinde yetişen bir bitki. Özelliği kuraklık, ya da su baskını gibi ağır koşullara dayanıklı olması. Ancak son derece küçük olan (1 milimetre civarı) tohum boyutu nedeniyle bir besin kaynağı olarak yararlılığı sınırlı. Zaten Afrika’nın bu bölgelerinin sık sık açlık çektiklerini biliyoruz. Diğer taraftan, son yıllarda sağlık sorunlarının başlıca suçlusu olarak ilan edilen “gluten” taşımadığından tüm dünyada ilgi çekiyor. Nitekim, Etiyopya hükümeti ile bir Hollanda firması arasında yapılan anlaşma ile genetik yapısı ile oynanarak daha büyük tohum boyutuna sahip ırklar yetiştirilerek tarımı yapılmaya başlanmış. GDO’lu diye mısır, soya gibi değerli besinleri bile tüketmeyenlere duyurulur!

Çok besleyici olduğu konusundaki iddiaları değerlendirmek üzere içeriklerini mısır, buğday, pirinç gibi kullandığımız tahıllar ile karşılaştırdım (Cheng ve ark., 2017’den). Görüldüğü gibi demir bakımından gerçekten çok zengin. Buğdayın 4 ile 10 misline varan bir değer söz konusu. Ancak kalsiyum bakımından bir fark yok, hatta buğday 2-3 misli daha yüksek içeriğe sahip. Sağlığımız için önemli olan temel amino asitler  (esansiyel amino asitler) bakımından ise ben kayda değer bir farklılık göremedim. Eğer tam buğday ve pirinci dengeli tüketiyorsanız tüm gerekli amino asitleri sağlayabilirsiniz. Dikkatimi diğer çeken husus ise nişasta içeriğinin bizim tahıllarımızla aynı olması. Hatta yüksek nişasta içeriği taşıyor diye pirinç tüketiminden kaçanlar için,  pirince göre daha yüksek nişasta taşıyor. Tabi bu arada yüksek nişasta içeriği nedeniyle diyabet hastalarına önerilmesinin ne derece doğru olabileceği de düşünülmeli.

Demir içeriği gerçekten yararlı mı?

34 hamile bayan (genç beyaz, 24 haftalık, ilk doğumu) iki gruba ayrılarak 6 hafta boyunca bir gruba teff unu kullanılarak hazırlanan ekmek, diğer gruba aynı görünüşte normal buğday ekmeği verilmiş. Hazırlanan teff ekmeğinin 50 gramlık diliminde 2,2 miligram demir bulunduğu hesaplanmış ve günde 5 miligram alacak şekilde (ortalama 2-3 dilim) tüketmeleri istenmiş. Süre sonunda yapılan değerlendirmede teff ekmeği verilenlerin yüzde 12’sinde, normal ekmek verilenlerin ise yüzde 27’sinde demir eksikliği tespit edilmiş. Yapılan ölçümde vücutta iltihap belirteci olan CRP değerindeki değişim de dikkatimi çekti. Normal ekmek verilenlerde bu değerde yüzde 60 oranında artış görülürken, teff ekmeği verilen grupta yüzde 23 düşme görülmüş. Bu bence önemli.

Sonuç olarak, Teff buğdaygillerden bir tahıl, ama mucize değil. Özelliği Kinoa, karabuğday, horozibiği  (Amaranth) gibi gluten taşımaması ve demir bakımından zengin olması. Satış fiyatı da dudak uçuklatan cinsten! Nedense bizlere hep komşunun tavuğu kaz görünüyor!

F. Bokhari, E. J. Derbyshire, D. Hickling, W. Li , & C. S. Brennan, 2012: A randomized trial investigating an iron-rich bread as a prophylaxis against iron deficiency in pregnancy. International Journal of Food Sciences and Nutrition 63(4): 461–467.

Cheng A., et al., 2017: Diversifying crops for food and nutrition security – a case of teff.  Biol. Rev. 92, pp. 188–198.